Ersida Golemi, mjeke endokrinologe në Polikilinikën e Specialiteteve Nr.3
Gjendra mbiveshkore është një organ endokrin i cili vendoset mbi veshka. Ashtu si veshkat dhe gjendrat mbiveshkore janë 2 në organizëm, nga një mbi secilën veshkë. Nga ana strukturore përbëhet nga dy pjesë kryesore, korteksi dhe medula.
Korteksi i gjendrës mbiveshkore përbëhet nga 3 shtresa, glomerulare, fascikulare, reticulare. Hormonet e prodhuara nga korja mbiveshkore quhen steroide. Kjo lidhet me strukturën e tyre kimike. Shtresa glomerulare prodhon mineralokortikoidet (Aldosteroni) i rëndësishëm për metabolizmin e kripërave minerale dhe të ujit. Shtresa fascikulare prodhon glukokortikoidet ( kortizoli) i cili ka rol në metabolizmin e karbohidrateve (sheqerit). Shtresa reticulare prodhon androgjenet (testosterone, DHEA, DHEAS) të cilët kanë aktivitetin e hormoneve seksuale mashkullore.
Medula e gjendrës mbiveshkore prodhon hormone si Adrenalina dhe Noradrenalina të cilat prodhohen dhe nga qeliza të indit nervor.
Në sëmundjet e gjendrës mbiveshkore bëjnë pjesë:
- Incidentaloma e gjendrës mbiveshkore
- Insuficenca e gjendrës mbiveshkore
- Hiperplazia adrenale congenitale
- Sindromi Conn
- Sindromi Cushing
- Feokromacitoma
Incidentalomat e gjendrës mbiveshkore janë masa > 1 cm të cilat zbulohen rastësisht në gjendrën mbiveshkore gjatë një ekzaminimi imazherik ( grafi, skaner apo rezonancë magnetike) të barkut apo të mushkërisë. Zakonisht pacienti nuk ka shenja klinike. E rëndësishme është të vlerësohet nëse është një masë beninje apo malinje (kancerogjene), apo nëse është një masë funksionale ose jo.
Madhësia është një e dhënë e rëndësishme. Masat > 4 cm kanë risk më të lartë për sëmundje malinje ndaj bëhet heqje kirurgjikale e tyre.
Insuficenca e gjendrës mbiveshkore është shkatërrimi i gjendrës mbiveshkore i cili në shumicën e rasteve ka origjinë autoimune (vetë organizmi prodhon antitrupa kundër vetvetes). Shkaqe të tjera janë infeksionet mykotike, HIV, cytomegalovirus apo hemorragjitë nga traumat. Klinikisht varion nga simptomat jospecifike si lodhje, dobësi trupore, rënie në peshë, rënie të oreksit e deri format e rënda me çrregullime elektrolitike ( Na, k, cl) të cilat çojnë deri në vdekje.
Në analizat hormonale mund të vihet re një nivel i ulët i kortizolit ose aldosteronit në gjak. Më tej vazhdohet me ekzaminime të tjera për të përcaktuar shkakun dhe fillohet terapia hormonale zëvendësuese sipas rastit nga mjeku endokrinolog.
Hiperplazia adrenale kongenitale është një sëmundje gjenetike e cila karakterizohet nga një çrregullim që lidhet me formimin e hormoneve të gjendrës mbiveshkore dhe karakterizohet nga nivel i ulur i kortizolit dhe rritje e ACTH ( hormon i cili prodhohet nga hipofiza në kokë, e nxit prodhimin e kortizolit nga gjendra mbiveshkore). Gjithashtu rritje e 17(OH) Progresteronit, një enzimë që merr pjesë në metabolizmin e steroideve. Klinikisht tek femrat vihet re hirsutizëm (dalje e qimeve të tepërta), çrregullime të ciklit apo akne. Tek meshkujt mund të ketë teste të vogla (organi mashkullor) dhe probleme me infertilitetin.
Tek të dy sekset mund të ketë shtatshkurtësi. Trajtimi është hormonal zëvendësues.
Sindromi Conn karakterizohet nga mbiprodhim i Aldosteronit nga gjendra mbiveshkore që mund të vij nga një tumor i gjendrës në njërën anë apo hiperplazi bilaterale e gjendrës. Shenja më e rëndësishme klinike është hipertensioni arterial. Shkaqe më të rralla janë tumore të vezoreve apo format familjare ku hipertensioni shfaqet që në fëmijëri.
Në rastet tumorale bëhet heqje kirurgjikale, ndërsa në format hiperplazike bilaterale ka efekt edhe terapia me Spironolacton, Amiloride etj.
Sindromi Cushing karakterizohet nga mbiprodhim i kortizolit nga gjendra mbiveshkore që mund të jetë tumor ose hiperplazi bilaterale. Klinikisht shprehet me obezitet të përqëndruar të zona e barkut, fytyrës dhe qafës, strie të kuqe në zonën e barkut, këmbë të holla, çrregullim i ciklit menstrual, lodhje muskulare, diabet, hipertension, osteoporozë. Shkak tjetër i Sindromit Cushing është dhe marrja e kortizonikëve për sëmundje të tjera kryesisht reumatizmale. Në analizat laboratorike vihet re nivel i lartë i kortizolit në gjak i cili është shkak dhe për simptomat e shfaqura.
Trajtimi bëhet sipas shkakut.
Feokromacitoma janë tumore neuroendokrine që rriten nga qelizat e medulës së gjendrës mbiveshkore dhe prodhojnë adrenalinë dhe noradrenaline. Klinikisht shprehet me hipertension arterial i cili nuk dominohet nga mjekimi me antihipertensive dhe shoqërohet me dhimbje koke, rrahje të shpeshta të zemrës, djersë e shtuar.
Diagnoza vendoset me matjen e metanefrinave në urinë ( adrenalin dhe noradrenaline apo metaboliteve të tyre) apo lokalizim i tumorit me anë të skanerit. Terapia e zgjedhur është heqja kirurgjikale e tumorit./ Shendeti.com.al
