Rudina Degjoni
Mendjes së njeriut, pasi zgjerohet nga një ide e re, kurrë nuk mund t’i kthehen përmasat e mëparshme.
Nga Oliver Wendell Holmes
Preferencat e pacientëve po konsiderohen gjithnjë e më të rëndësishme në vendimmarrjet e kujdesit shëndetësor. Duke marrë në konsideratë preferencat e pacientëve është vënë kryesisht në praktikë modeli i ri i vendimmarrjes shëndetësore duke i dhënë pacientëve një “vend në tryezë” për vendimmarrjet në vend të përdorimit të provave kërkimore klinike, duke e shndërruar kështu pacientin në partner aktiv të fuqishëm në vendimmarrje.
Shqyrtimi i provave kërkimore mbi preferencat e pacientëve është i justifikueshëm dhe i rëndësishëm për shumë arsye por vendimmarrja në shëndetësi është një nga aspektet më sfiduese të mjekësisë. Në të kaluarën mjekët shpesh i bazonin vendimet mbi dogmën apo përvojat e tyre personale ndikuar nga gjykimet e vlerave të tyre personale.
Me ardhjen e mjekësisë së bazuar në evidencën mjekësore gjatë dy dekadave të fundit, vendimmarrja ka qenë e orientuar dhe e bazuar në vendimet e literaturës kërkimore – shkencore, dëshmi këto që kanë ndihmuar mjekun të marrë vendime për pacientin kronik apo akut, por që kjo mënyrë rrallë ndihmon në marrjen e vendimeve për një pacient të veçantë, pasi ekziston një aksiomë të vjetër e cila bazohet në atë që “nuk ekzistojnë dy pacientë që të jenë njësoj dhe nuk ka dy sëmundje që të jenë gjithashtu, njësoj”.
Kushdo që e pranon këtë, nuk do të përjashtojë nga procesi i mjekimit mendimin dhe eksperiencën e mjekut, por dhe vendimmarrjen bazuar në dëshirat, kërkesat, nevojat dhe preferencat e pacientit. Edhe pse kjo mënyrë duket se po e përmirëson cilësinë e kujdesit shëndetësor të vendimmarrjes klinike dhe të ofrimit të kujdesit pothuajse kudo, përsëri lind pyetja nëse është e mjaftueshme?
Para viteve 1930, studimi i procesit të vendimmarrjes ka pasur kryesisht karakter akademik duke pasur kështu ekzistencën e dallimeve ndërmjet nevojave praktike të marrësit të vendimeve dhe teorisë.
Pas Luftës së Parë Botërore paraqitja e shkencës së organizimit të punës dhe procedurave të saj bazuar në teoritë e Fayolit, Gilberthit dhe Tejlorit lindi nevoja e studimit të dëshirave njerëzore për nevoja të ndryshme.
Harrison L. (1999) në librin e tij “Proceset e vendimmarrjes” (fq. 73), thekson për herë të parë se teoria e vendimmarrjes bëhet sferë ku takohen ekonomia, matematika, statistika, psikologjia, sociologjia, teoria organizative, filozofia dhe mjekësia. E parë në këtë kontekst duhet thënë se vendimmarrja është një fjalë e re në mjekësi. Kjo është një metaforë për një qasje të përgjithshme ndaj kujdesit shëndetësor duke vënë në qendër përvojën e pacientit në krahasim me nevojat, përvojat e mjekut apo të vetë sistemit të kujdesit shëndetësor.
Ndonëse duket si një term efektiv i marketingut social shëndetësor ai është një parim i dobishëm dhe mbetet një udhëzues për praktikat mjekësore. Vendimmarrja duhet të shihet në kontekstin e infrastrukturës së përgjithshme mjekësore dhe efekti neto i saj specifikon rolin e kostos dhe të efektivitetit në praktikat mjekësore brenda dhe jashtë infrastrukturës shëndetësore.
Sot, pothuajse sistemet shëndetësore dhe aktorët e saj bazohen në a) Kartën Evropiane të të Drejtave Themelore të Njeriut, b) Deklaratën mbi Promocionin e të Drejtave të Pacientit në Evropë (1994), c) Kartën e Ljubljanës për Reformimin e Kujdesit Shëndetësor (1996), ç) Deklaratën e Xhakartës për Promocionin e Shëndetit Shekulli 21 (1997) dhe d) Kartën Evropiane të të Drejtave të Pacientit (2002), ku pacientët ndër të tjera obligohen të firmosin konsesusin e miratimit apo të aprovimit në të cilën shpjegohen rreziqet/përfitimet e trajtimit në mënyrë që ata të mund të vendosin se çfarë do të bëjnë.
Kjo duket pak naive e thjeshtë, ndoshta dhe e “gabuar”, pasi duhet ndryshuar rrënjësisht mënyra e të menduarit rreth asaj se si mjeku duhet të ndërveprojë me pacientin e tij.
Ndonëse, paternalizmi në mjekësi nuk ekziston po ashtu edhe rregullat e autonomisë së pacientit, e megjithatë ekziston një problem, pacienti mund të mos e dijë se çfarë do në të vërtetë pasi emocionet, forcat e pavetëdijshme dhe iracionale ndikojnë në vendimet e tij mjekësore. Preferencat e pacientit mund të ndryshojnë nga një moment në tjetrin duke u zhvendosur me ndryshime delikate në trajtimin që i është përshkruar dhe se si i është përshtatur, prandaj mjeku duhet të ketë një vlerësim më të mirë të asaj që po ndodh në mendjen e pacientit të tij, se si mënyra që ai paraqet mundësinë e trajtimit mund të ndikojë pa dashje tek pacienti dhe se si mjek-pacient mund të marrin pjesë në një proces të përbashkët vendimmarrës.
Pothuajse çdo mjeku i është kërkuar se çfarë do të bënit ju në vendin tim? Çfarë do të bënit nëse do të isha nëna juaj / gruaja / vajza juaj? Çfarë më rekomandoni? Ndonjëherë pacientët vërtet dëshirojnë që mjeku të vendosë për ta ose për shkak se ata thjesht nuk ndjehen të sigurt në lidhje me njohuritë dhe gjykimin e tyre, ose për shkak se ata nuk duan të ndjehen të përgjegjshëm nëse diçka shkon keq.
Qëllimi i pëlqimit të informimit pa asnjë aluzion, paragjykim apo detyrim është i denjë, por kjo nuk është e mjaftueshme. Mjeku dhe pacienti duhet të bashkëpunojnë në një proces të përbashkët vendimmarrës që përfshin njohuritë mjekësore të mjekut dhe vlerat, preferencat e pacientit.
Kuptohet që është e vështirë për një mjek të kuptojë ato vlera dhe preferenca kur vetë pacienti nuk mund t’i kuptojë ato me vetëdije apo të jetë në gjendje ti artikulojë ato. Por, hulumtimet e kohëve të fundit japin rezultate pozitive në rolin pjesëmarrës e bashkëpunues të pacientit në vendimmarrje.
Shpenzimet në rritje të kujdesit shëndetësor e bën këtë çështje shumë më akute pasi mund të përballojë një ndryshim filozofik për përfshirje më të gjerë të pacientëve në vendimmarrje kur kjo është e lidhur me kosto më të larta si dhe efektin neto në rezultatet mjekësore. Pacientët duan të jenë të mirë informuar dhe pëlqimi apo vlerësimi i informacionit është standardi aktual i kujdesit shëndetësor.
Për shembull, nëse një mjek i paraqet pacientit të tij një rekomandim ose një listë me opsione apo dhe të dyja duke i shpjeguar se kjo është ajo që ai rekomandon, por këtu ka dhe disa opsione të tjera duke i shpjeguar pikët e forta dhe pikët e dobëta të tyre (SWOT analizë). Kjo qasje hibride është ajo që duhet bërë për të individualizuar kështu pacientin.
Një avantazh i madh për pjesëmarrjen e pacientit në procesin e vendimmarrjes është se ata kanë më shumë gjasa të jenë në përputhje me planin e trajtimit. Edhe vetë rekomandimi më i mirë tretet/hidhet poshtë apo harrohet në qoftë se pacienti nuk e ndjek atë. Pacienti shpesh heziton në kundërshtim me mjekun e tij nëse një rekomandim është bërë pa konsultim me të, e kjo sjell si pasojë që pacienti nuk do ta ndjekë rekomandimin dhe do të kërkojë një mendim të dytë duke patur kështu një rritje të kostos së shpenzimeve në sistemin shëndetësor.
Në fakt, vendimmarrja shëndetësore duhet të bazohet në katër konsideratat më të rëndësishme sipas rrethanave të cilat janë: 1) bazuar në rrethanat klinike 2) bazuar në ekspertizën dhe burimet e tjera klinike 3) bazuar në evidencat kërkimore 4 ) bazuar në vlerat dhe preferencat.
Deri më tani nuk ekziston ndonjë variabël ndryshueshmërie në se sa shumë liri pacientët dëshirojnë të kenë në vendimmarrje. Disa pacientë preferojnë atë qasjen e “shkollës së vjetër” ku pacienti shkon tek mjeku që ai të marrë të gjitha vendimet shëndetësore për të, megjithatë, fenomeni i ri në shëndetësi është duke u bërë gjithnjë e më popullor duke përdorur metodën “të përbashkët në vendimmarrje”, në këtë rasst mjeku dhe pacienti vlerësojnë së bashku përfitimet, rreziqet si dhe të gjitha mundësitë e trajtimit që duhet të ndiqen.
Në këtë mënyrë lind nevoja e konsiderimit të vlerave të pacientit dhe të preferencave të tij në vendimmarrje në mënyrë sistematike. Por, për fat të keq, ballafaqimi me pasiguritë në mjekësi është një realitet i zakonshëm pasi jo vetëm që duhet të merren në konsideratë mundësitë e një rezultati të padëshiruar por edhe roli i vlerës individuale të pacientit në këto rezultate. Ekzistojnë disa teknika të zakonshme për të vlerësuar rezultatet p.sh. shkalla e vlerësimit mund t’i kërkohet pacientit të shënojë gjendjen e tij shëndetësore në këtë shkallë. Kjo është një metodë e thjeshtë, por është shumë pak shkencore.
Ekziston, gjithashtu edhe teknika e quajtur Standardi Gamble që ka të bëje me paraqitjen e pacientit me një zgjedhje në mes dy alternativave të mundshme të marrjes së shërbimit, me qëllim identifikimi i probabilitetit të sektorit më të mirë shëndetësor.
Kjo është teknika e gjenezës shkencërisht më e fuqishme sepse mat e vlerëson qëndrimin e pacientit për marrjen përsipër të rrezikut sipas preferencës së tij. Të gjitha këto përpjekje të duket sikur të zhysin në mendime por janë të nevojshme për të studiuar preferencat, nevojat e pacientëve duke u fokusuar në rezultatet që janë të rëndësishme për ta.
Krijimi i urës lidhëse të besimit rezulton se është e vlefshme dhe e dobishme për të lehtësuar vendimmarrjet në kujdesin shëndetësor, vendimmarrje e bazuar mbi vlerat dhe preferencat e pacientit.
